Küçük Catherina, Rönesans’ın
ortasında bir “Medici” olarak dünyaya geldi.
Ailesinin sosyal ve politik konumu düşünüldüğünde ilerde kraliçe olması
hatta kral naipliği görevini yürütmesi kaderinin gayet “normal” ve hatta
kaçınılmaz seyri gibi algılanmasına yol açtı. Oysa yaşama görünenden çok daha
dramatik bir biçimde başlamıştı.
Ressam bilinmiyor / Catherina de'Medici / Galleria degli Uffizi / Floransa
Francesco Melzi / Leonardo da Vinci Portresi / 1510 sonrası / Kraliyet Kütüphanesi / Windsor
Babası Urbino Dükü Lorenzo di Piero
de’ Medici, annesi ise Fransa Kralı I. François’nın kuzeni olan Madeleine de la Tour d’Auvergne’ydi. Bütün
bunlara rağmen Catherina, babası ticaretle uğraştığı için avam tabakasının bir
üyesiydi. Daha kötüsü dünyaya geleli henüz iki hafta olmuşken annesini,
ardından aynı ay içinde dönemin popüler hastalığı frengi nedeniyle babasını
kaybetti. Dört yaşından itibaren siyasi ilişkilere yön veren evlilik
anlaşmalarının başlıca konusu oldu. Birkaç yıl sonra Medici ailesi Floransa’da
politik gücünü yitirince Catherina değişik manastırlarda ikamet etmek zorunda
bırakıldı. Bu süreçte Katolik mezhebinin esaslarını, Yunanca, Latince ve
Fransızca’yı öğrendi. Aslında bunlar iyi günleriydi. Medicilerden herhangi biri
Floransa’yı ele geçirme planı yapsa bunun acısı Catherina’dan çıkartılıyordu.
Bazen sokaklarda insanların alaylarına maruz kalıyor, bazen şehri kuşatan aile
üyelerinin onu vurabilmesi için çıplak olarak surlardan sarkıtılıyordu.
Agnolo Bronzino / Papa VII. Clement'in portresi / 1564-70 / Galleria degli Uffizi / Floransa
Bütün bunlardan kurtulduğunda kuzeni
Guilio de’ Medici, Papa VII. Clement olarak Hristiyan dünyasına liderlik
etmekteydi. Catherina ile ilgilendi. Dengeler aleyhinde değişmeden Catherina
için karlı bir izdivaç tasarlanmalıydı. Bunu Papa olan kuzeni herkesten önce
düşünüp, kocayı da kısa sürede bulmuştu. Fransa tahtına en yakın aday Orleans
dükü Henry bu iş için biçilmiş kaftandı. Üstelik Henry’nin babası Kral I.
François da bu işe sıcak bakıyordu. Sonuçta gelin hem yüklü bir servetin varisi
hem de Papa’nın kuzeniydi.
Yine de 14 yaşındaki gelinin bir sürü
kusuru vardı. Ailesinin mirası pörtlek gözlere, yayvan ve huzursuzluk yaratan
dudaklara sahipti. Ayrıca hem yaşının
küçük olmasından hem de fiziki özelliklerinin doğası gereği çok ufak tefekti.
Üstelik bu çelimsiz hali onu olduğundan daha sevimsiz gösteriyordu. Geleceğin
Fransa kraliçesini gösterişli bir hale sokmak gerekiyordu. Öncelik standardın
çok altında kalan boy meselesine bir çözüm bulundu. Antik dönemden beri bilinen
ayakkabı destekleri devreye girdi. Topuklu ayakkabı bir eşya olarak muhtemelen
bu seviyede biri tarafından ilk defa kullanılacaktı. Son derece komik
görünmesine karşın boyuna 5 santimlik katkı yapıyordu ve bu katkı hayati bir
değerdeydi.
Jacopo Chimenti / Catherina de'Medici ve II. Henry'nin düğün töreni / Galeria degli Uffizi / Floransa
Leonardo da Vinci’li “topuklu ayakkabı” masalı…
Burada bir parantez açmakta fayda
var. Modanın uzun yıllardır vazgeçilmezi ve muhtemelen ilelebet
vazgeçilemeyecek aksesuarı topuklu ayakkabı ve Catherina de’Medici üzerine
birçok hikaye anlatıldı. Bunlardan en çok itibar göreni içinde Leonardo da
Vinci’yi bulduğumuz anlatıdır: Hikayede olaylar tam yukarıda anlattığımız gibi
gelişir. Kızımız evlenecektir ve saraya gidecek kızın kat kat kumaş elbiselerin
içinde bir ucube gibi görünmesini engellemek şart olmuştur. Mediciler yıllar
yılı birçok çalışmasını finanse ettikleri Rönesans’ın dahisi Leonardo da
Vinci’ye başvurur. Leonardo, velinimetlerine seve seve yardım eder ve Catherina için bir topuklu ayakkabı tasarlar. Böylece hem Leonardo hem de Catherina moda
da çığır açan bir yeniliğin iki kahramanı olmuştur.
Doğrusunu söylemek gerekirse bu
hikayenin gerçeği yansıtma ihtimali ne yazık ki yok. Öncelikle teknik olarak
Leonardo ve Catherina’nın hiçbir zaman resmen tanışmadıkları kesindir.* Şöyle ki
Leonardo 5 Nisan 1452’de doğmuş 2 Mayıs 1519 tarihinde Fransa’da ölmüştür.
Catherina ise 1519 Mayıs’ında daha birkaç haftalık bir bebektir ve bu süre
zarfında Floransa’dan hiç ayrılmamıştır. Dolayısıyla topuklu ayakkabı fikrinin
kimden çıktığı bu aşamada karanlık bir noktadır. Leonardo’nun günlükleri ya da
bıraktığı eskizler içinde bir topuklu ayakkabı fikri varsa bile bu konuda
sağlam bir veriye ulaşılamamıştır.** Esasen Leonardo’nun “topuklu ayakkabının
mucidi” olarak anılmasında kendisinin sayısız yenilikçi tasarımı ortaya koyan
tarihteki en önemli zihin olmasının payı büyüktür. Yine de şöyle bir ayrıntıyı
göz ardı etmemek bu konuya farklı bir boyut kazandırabilir. Rönesans
İtalya’sında esasen çok yaygın olmasa da topuklu ayakkabı kadın ve erkekler
arasında kullanılan bir nesnedir. Leonardo’nun çağının çok ilerisinde fikirler
üretmesinden yola çıkarak, hali hazırda bilinen ve hatta kullanılan bir şeyi
yeniden yorumlamış olma ihtimaline de dönemin rekabetçi ortamı göz önüne
alındığında çok sıcak bakmadığımı belirtmek isterim.
Leonardo da Vinci'ye ait Lorenzo de'Medici portresi. Muhteşem Lorenzo adıyla tanınan ünlü tüccar Rönesans'ın en önemli sanat koruyucularından biriydi. Catherina de'Medici'nin büyük dedesi oluyordu.
Fransız Sarayı’nda İtalyan modası…
Yeniden Catherina de’Medici’ye
döndüğümüzde Fransızlar, yeni gelini oldukça garip bulmuşlardı. Buna rağmen
onun ülkesinden getirdiği ve büyük bir kısmı şahsına ait olan “tuhaflıkları”
kısa sürede benimsedi. Catherina’nın topuklu ayakkabıları Fransızları çok
şaşırtmıştı; ancak bu şaşkınlık 19. yüzyıla kadar sarsılmaz biçimde saray ve
çevresi arasında her iki cinsi de esir aldı. Catherina’nın yaptığı cilt
maskeleri de meşhurdu. Özellikle kanatlı hayvanlardan seçilen dışkılarla yüzünü
ve vücudunu ovmayı adet edinmişti. Daha çok 18. yüzyıl modası olan korse,
Catherina’nın vazgeçilmez ilgi alanlarından biriydi. Sarayın zırh ustalarına
yaptırttığı çelik korselerle beli 40 santimi bile bulmuyordu. Bu kukla
görüntüsü gerçekten şok etkisi yaratıyordu. Güzel kokulara ve esanslara
olağanüstü bir merak duyuyordu; bu nedenle İtalya’dan isim yapmış birkaç
parfümcüyü de yanında getirtmişti. Fransız aristokratlar arasında kraliçenin
güzel kokusu belki de en çok kıskanılan yönüydü. Güzel esanslara duyulan ilgi
Fransa’da kısa sürede toplumun her kesimine yayıldı. Günümüzde Fransa’nın dünya
parfüm pazarının hatırı sayılır bir kısmını elinde tutmasında Catherina’nın
payı büyüktür.
François Cloued /Aile üyeleri ile çevrelenen II. Henry ve Catherina de'Medici portresi/ Galleria degli Uffizi/ Floransa
Catherine’in gebe kalma yöntemleri…
Fransız sarayında Barok güzelliğin
temellerini atan Catherina de’Medici’nin bir kraliçe olarak en büyük eksiği
veliahttı. Kral açık bir biçimde Catherina’ya karşı ilgisizdi ve evlilik dışı
bir çocuğu olmuştu. Catherina’nın üzerinde ciddi bir baskı kuruldu. Ancak kraliçe kolay pes edecek değildi; şifalı
kaplıcalara gitmeler, katır idrarı içmeler, sığır dışkısına bulanmalar,...10 yıl
boyunca gebe kalmak için denediği yöntemlerden yalnızca birkaçıydı. Yıllar
sonra nasıl olduysa saray hekimi Catherina’nın hamile kalmasını sağladı. Kraliçe
bütün aşağılanmalarının ve çektiği onca eziyetin intikamı olarak mı bilinmez
peş peşe 10 veliaht doğurdu. Bu çocuklardan 3’ü ilerde Fransa’nın tahtına
oturacak anneleri de ülkeyi yöneten asıl güç olacaktı.
Kraliçe "Yılan Madam" oluyor...
Kral II. Henry, 10 Temmuz 1559’da at
üstünde mızrakla yapılan bir spor *** sırasında yüzünden aldığı darbeyle ölünce
taht oğullarına kaldı. Catherina, oğullarının hükümdarlığı döneminde oldukça
katı bir politika uyguladı. Tahtın kocasının mensubu olduğu Valois hanedanlığının
tekelinde kalması için çocuklarını bile güç durumlara sokmaktan çekinmedi. Yönetimi elinde tuttuğu sırada din savaşları
ülke istikrarını sekteye uğrattı. Ama asıl kötü şöhretini 24 Ağustos 1572
tarihinde Aziz Bartholmeo Günü başlayan olaylara borçludur. Aziz Bartholmeo
Katliamı olarak tarihe geçen olaylarda 3000’i Paris’te olmak üzere 50000’e
yakın Protestan daha gün doğmadan Katolikler tarafından öldürülmüştür.
Catherina’nın olayların başlamasını sağlayan suikast emrini verdiği ve oğlunu “Protestan
Hıristiyanlardan kurtulması” yönünde teşvik ettiği bilinmektedir. Bu tarihten
sonra zaten sevilmeyen Catherina “Kara Kraliçe” , “İtalyan mezarından çıkmış
kurtçuk” , “Kötü kadın” gibi sıfatlarla anıldı…
Meraklısına not: Leonardo da Vinci ve eserleri hakkında
birçok kitap bulmak mümkün ama ben günümüzde Leonardo da Vinci Müzesi’nin
yöneticisi, araştırmacı Alessandro Vezzosi’nin YKY’den çıkan “Leonardo da Vinci:
Evren Bilimi ve Sanatı” başlıklı kitabını öneriyorum. Oldukça geniş bir içeriğe
sahip bir kitap olmasının yanı sıra tahminimce her tür okuyucunun zevk alacağı
nitelikte. NTV yayınlarının “Nasıl Bilirsiniz?” adlı kitabında hem Leonardo,
hem Catherina, hem de başka birçok tarihe mal olmuş insanların hayatları ilginç
yönleriyle ele alınmış. Son derece akıcı bir üslubu sahip kitap tanınmış araştırmacılar John Lloyd ve John Mitchinson
tarafından yazılmış. Eğer tarih boyunca
değişen güzellik anlayışını takip etmek istiyorsanız bu açıdan en severek
önerebileceğim kitap da yine YKY etiketiyle çıkan Dominique Paquet’nin “Bir
Güzellik Öyküsü” isimli kitabıdır. Kitaplar dışında Catherina ile ilgili burayı , Aziz Bartholmeo Katliamı ile ilgili burayı ,bunlar bana yetmez daha akademik
bilgi arıyorum diyenlere de www.jstor.org’
adresini incelemelerini tavsiye ederim.
* İlginç bir
tesadüf olarak Leonardo da Vinci Fransa’da öldüğünde I. François’nın
hizmetindeydi. I. François, Catherina de’Medici’yi oğlu ile evlendirmiştir.
** Topuklu
ayakkabı gibi gündelik hayatın bir parçası olan objenin Leonardo da Vinci’ye mal edilmesi ya da bu türden bir
spekülasyon yapılması ürünün popülaritesini arttırmak için tasarlanmış bir pazarlama
yöntemi olabilir. Hakkında en çok araştırma yapılan ve kitap yazılan sanatçı
olarak Leonardo da Vinci ve eserleri ile ilgili herhangi bir ciddi kaynakta
böyle bir bilgiye rastlamadım.
***Jousting